2. تمسخر
تمسخر در لغت به معناى مسخره کردن و در اصطلاح عبارت است از بیان گفتار، کردار و یا اوصاف ظاهرى یا باطنى افراد به وسیله قول، فعل، اشاره و یا کنایه به گونه‏اى که باعث خنده دیگران گردد «2» که در شرع مقدس اسلام به شدت نکوهش شده و حرام است.
قرآن کریم در این باره مى‏فرماید:
اى کسانى که ایمان آورده‏اید نباید گروهى از مردان شما گروهى دیگر را مسخره کنند، شاید آنها از اینها بهتر باشند و نه زنانى زنان دیگر را. شاید آنان بهتر از اینان باشند و یکدیگر را مورد طعن و عیب جویى قرار ندهید.
در روایتى با اشاره به شخصیت نامتعادل استهزاگر و مسخره کننده، این کار را نشانه نادانى و نابخردى مى‏داند. و مى‏فرماید: «استهزاء و تمسخر، شوخى ابلهان و هنر انسان‏هاى نادان است.»
آنچه این عمل را به عنوان یک آسیب اخلاقى در نظام تعلیم و تربیت اسلامى منفورتر مى‏سازد، پیامدهاى نامطلوب آن است که احساس حقارت و خود کم بینى، ضعف پایه‏هاى اعتماد به نفس، احساس گناه و شرمندگى، افسردگى و کناره‏گیرى از جامعه و … مى‏تواند از پیامدهاى این عمل زشت باشد و هر یک به تنهایى مى‏تواند زندگى را به شدت مختل و تعادل فرد را از بین ببرد.
 علاوه بر آن تمسخر و استهزاء، محبّت و صمیمیت را از بین مى‏برد و کینه و دشمنى را جایگزین آن مى‏کند. امام صادق (ع) در این باره مى‏فرماید:
کسى که مردم را به مسخره مى‏گیرد، هرگز به راستى و مودت و دوستى آنها امید نداشته باشد.

3. ملامت و سرزنش‏
 «ملامت»، «شماتت» و «تحقیر» هر سه به معناى سرزنش کردن است و در اصطلاح عبارت است از این که فرد را به جهت عدم موفقیت، یا انجام کار بد و یا داشتن عیب و نقص، سرزنش کنیم. «2» مجموعه روایت‏هایى که در این باره آمده است، بر حرمت این رذیله اخلاقى دلالت مى‏کند که باید از حوزه رفتارى همه مردم به ویژه خانواده‏ها خارج گردد. زیرا که این آسیب اخلاقى پیامدهاى ناگوارى دارد که مى‏تواند به خانواده‏ها آسیب‏ها و خسارات جبران ناپذیرى وارد نماید. از جمله آنها، تحقیر و خرد شدن شخصیت، شرمندگى و کینه‏ورزى و ایجاد نفرت نسبت به سرزنش کننده مى‏باشد.
شهید مطهرى در این باره مى‏گوید:
در بسیارى از موارد، ملامت زیاد، بیشتر نفرت ایجاد مى‏کند؛ مثلًا خیلى افراد در تربیت فرزندان این اشتباه را مرتکب مى‏شوند؛ دائماً بچه را ملامت مى‏کنند و سرکوفت مى‏زنند، اى خاک بر سرت! فلان بچه هم، هم سن تو است، ببین چطور پیش رفته، تو خیلى بى عرضه و نالایق هستى، من که دیگر به تو امیدى ندارم. خیال مى‏کنند با این ملامت‏ها غیرت بچه تحریک مى‏شود، در صورتى که در این موارد، اگر ملامت از حدش بگذرد، عکس العمل خلاف ایجاد مى‏کند. روح او حالت انقباض و فرار پیدا مى‏کند و او از نظر روحى بیمار مى‏شود و دنبال آن کار هم محال است که برود.

4. ناسزاگویى‏
 «فحش» در لغت عبارت است از سخنان و افعال زشت، و در اصطلاح، تعبیر کردن باصراحت و بى‏پرده از امورى زشت و قبیح و راندن آن الفاظ بر زبان است «1» و به بیانى ساده‏تر فحش یعنى بد و بیراه گفتن و نسبت‏هاى ناروا به دیگران دادن.
ناسزاگویى و فحاشى در خانواده به عنوان رفتارى ناشایست موجب نارضایتى، اختلافات و ناراحتى‏هاى عمیق زن و شوهر مى‏شود. علاوه بر اینکه این عمل از شخصیت اجتماعى انسان کاسته، محبت و صمیمیت او را با دیگران از بین مى‏برد.
شخص ناسزاگو در خانواده به عنوان فردى نامتعادل شناخته مى‏شود که مى‏خواهد همه مشکلات را با زبان درشت خود حل کند. چنین فردى به جهت بى احترامى مکرر به افراد خانواده حرمت خویش را نیز ضایع خواهد کرد. امیر مؤمنان على (ع) مى‏فرماید: «سخن بد، ارزش آدم را کم و برادرى را از بین مى‏برد.»
در منطق اسلام، دشنام دادن و ناسزا گفتن حتى به دشمنان اسلام، منفور و مطرود است و خداوند مؤمنان را از آن نهى فرموده است.

این رفتار نه تنها از نظر شارع، بلکه از نظر عرف جامعه نیز رفتارى ناپسند به شمار مى‏رود. بیشتر مردم از افراد بدزبان و دشنام دهنده گریزانند و آنان را از خود دور مى‏کنند و در صورت برخورد با چنین افرادى با بى اعتنایى از کنار آنها مى‏گذرند.
جابر بن عبداللَّه انصارى مى‏گوید: امیر المؤمنین (ع) شنید که مردى به قنبر ناسزا مى‏گوید.
قنبر تصمیم گرفت پاسخ او را بدهد. حضرت على (ع) او را صدا زد و فرمود: «اى قنبر صبر کن. دشنام گویت را با بى اعتنایى واگذار، که با این کار، خدا را خشنود و شیطان را خشمگین مى‏کنى و دشمنت را کیفر مى‏دهى

صفحات: 1· 2