شالوده مكاتب اجتماعى بر اساس وحدت پى‏ريزى مى‏شود و بدون آن هيچ ايده و انديشه‏اى در جامعه گسترش نمى‏يابد و اين خود، بهترين دليل براى طرح مسأله وحدت از سوى شارع مقدس اسلام است. كه آن را به اختصار، در دو حوزه، ارجگذارى و آسيب شناسى توضيح مى‏دهيم.
الف- ارجگذارى‏
در اين حوزه، راهها، انگيزه‏ها، محورها و نتايج ارزنده وحدت با روشهاى گوناگون مورد ارزيابى و تأكيد قرار گرفته كه مى‏توان همه را در دو فرآيند خلاصه كرد:
1- ارائه جهان بينى توحيدى:
قرآن مجيد جهان بينى اسلامى را در يك جمله بيان كرده است:
«انَّالِلَّهِ وَ انَّا الَيْهِ راجِعُونَ» «بقره /156»
همه ما از آن خداييم و به سوى او نيز باز مى‏گرديم.
اين آيه شريف، مبدأ، راه و مقصد پيروان اسلام را ترسيم كرده و آنان را برگرد محور «الله» فرا خوانده است و بر اساس اين جهان بينى:
1/ 1- معبود و خالق يكى است:
«انَّ هذِهِ امَّتُكُمْ امَّةً واحِدَةً وَ انَا رَبُّكُمْ فَاعْبُدُونِ» «انبیا/92»
اين امّت شما يك امّت بيش نيست و من هم پروردگار شمايم پس، تنها مرا بپرستيد.
2/ 1- پيامبر يكى است:
«وَ ما ارْسَلْناكَ الَّاكافَّةًلِلنَّاسِ بَشيراً وَ نَذيراً» «سبا/28»
تو را مژده دهنده و بيم‏دهنده براى همه مردم فرستاديم.
3/ 1- قانون اساسى آن قرآن و مفسران واقعى آن عترت پيامبرند: در اين زمينه رسول خدا (ص) فرمود:
«انّى‏ تارِكٌ فيكُمُ الثِّقْلَيْنِ ما انْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِما لَنْ تَضِلُّوا كِتابَ‏اللَّهِ وَ عِتْرَتى‏ …» «وسائل الشیعه ج18ص19»
من دو چيز گرانسنگ در ميان شما مى‏گذارم كه اگر به آن دو تمسك جوييد هرگز گمراه نمى‏شويد: 1- كتاب خدا، 2- خاندانم.
4/ 1- جهتگيرى عبادى- سياسى مسلمانان، تنها به سوى كعبه است:
«وَحيْثُ ما كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ» «بقره /144»
هر جا كه هستيد، روى خويش را به سوى كعبه بگردانيد.
و … با چنين جهان‏بينى، پيرو اسلام نمى‏تواند «وحدت گرا» نباشد. به همين دليل قرآن مجيد پيامبر اكرم (ص) را از صف تفرقه‏افكنان جدا مى‏داند و مى‏فرمايد:
«انَ‏الَّذينَ فَرَّقوُا دينَهُمْ وَ كانُوا شِيَعاً لَسْتَ مِنْهُمْ فى‏ شَىْ‏ءٍ»» انعام /159
كسانى كه آيين خود را پاره پاره كردند و دسته دسته شدند، توهيچ رابطه‏اى با آنان ندارى.
و در آيه‏اى ديگر بر پيشانى تفرقه افكنان، مُهر شرك مى‏كوبد و مى‏فرمايد:
«… وَ لا تَكُونُوا مِنَ‏الْمُشْرِكينَ* مِنَ‏الَّذينَ فَرَّقُوا دينَهُمْ وَ كانُوا شِيَعاً …» «روم 31-32»
از مشركان نباشيد؛ از كسانى كه دين خود را پراكنده كردند وگروه گروه شدند.
حضرت صادق عليه‏السلام نيز مى‏فرمايد:
«مَنْ فارَقَ جَماعَةَالْمُسْلِمينَ قَيْدَ شِبْرٍ فَقَدْ خَلَعَ رَبَقَةَالْاسْلامِ مِنْ عُنُقِهِ» «اصول کافی ج1ص404»
هر كس به اندازه يك وجب از اجتماع مسلمانان، فاصله بگيرد، رشته مسلمانى را از گردن خود برداشته است.
2- تهذيب نفس:
نظام تربيتى اسلام همه فضايل اخلاقى از جمله حفظ وحدت را درخود جاى داده و بشدّت، مستقيم و غيرمستقيم از آن حمايت كرده است، به اين صورت كه:
1/ 2- وحدت را به عنوان يك ارزش اصولى مطرح كرده است:
«وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ‏اللَّه جَميعاً وَ لاتَفَرَّقُوا …» «3آل عمران /102»
همگى به ريسمان الهى چنگ زنيد و پراكنده نشويد.
«… اقيمُواالدّينَ وَ لاتَتَفَرَّقُوا فيهِ …» «شوری /13»
دين را به پاى داريد و در آن تفرقه نيفكنيد.
2/ 2- خصلتهاى وحدت‏آفرين را نيز آموخته است؛ به اين معنا كه پيروان خويش را به فضايلى سفارش كرده كه مايه تقويت و سبب حفظ وحدت و يكپارچگى است، مانند:
- وجوب خمس، زكات، حجّ، جهاد، تولّى و تبرّى رعايت حقوق، نماز جمعه و ….
- استحباب نماز جماعت، سلام دادن، عيادت مريض، تشييع جنازه، تعاون، مهربانى، ديدوبازديد، دستگيرى از محرومان و صدها مستحب ديگر.
ب- آسيب زدايى‏
در اين حوزه، عوامل وحدت‏شكن و تفرقه‏افكن، به شدّت قلع و قمع مى‏شود تا كمترين آسيبى به انسجام امّت اسلامى واردنشود. برخى از آن اقدامات بدين‏شرح است:
1- سركوب تفرقه‏افكنان: وحدت‏شكنان به عنوان اخلالگر (ياغى) شناخته شده، مجازات مى‏شوند.
2- بسيارى از محرّمات اسلامى بطور مستقيم در پديده شوم تفرقه‏افكنى دخالت دارند كه تحريم آنها كمك شايانى به صيانت از وحدت جامعه دارد مانند: سرقت، قتل، ضرب و شتم، غيبت، تهمت، جاسوسى، ظلم، حق‏كشى و ….
3- آلودگى به خصلتهاى زشت درونى از قبيل حسد، بغض و كينه، تكبّر و مانند آن نيز، بشدت مورد نهى و نكوهش قرار گرفته، چرا كه آنها نيز به نوبه خود به اين بلاى خانمانسوز دامن مى‏زنند، چنان كه حضرت اميرمؤمنان صلوات‏اللّه عليه فرمود:
«انَّما انْتُمْ اخْوانٌ عَلى دينِ‏اللَّهِ ما فَرَّقَ بَيْنَكُمْ الَّاخُبْثُ‏السَّرائِرِ وَ سُوءُالضَّمائِرِ …» «شرح نهج البلاغه - ابن ابی الحدید ج 7ص206»
همانا شما براساس دين خدا برادر هستيد و چيزى جز پليدى باطن و ضميرهاى‏بد، ميان شما تفرقه نيفكنده است.