اذعان به توحید ذاتی در کلام فاطمه(سلام‌الله‌علیها) شهادت ایشان به وحدانیت خدا، در خطبه فدکیه است. ایشان می‌فرمایند: «اشهد ان لا اله الا الله وحده لاشریک له»[1] «گواهی می‌دهم به جز الله خدایی نبوده و شریکی برای او نیست.»

واژه توحید از نظر لغوی به معنی اعتقاد به یگانگی و وحدانیت خداست[2] و از نظر اصطلاحی عبارت است از اعتقاد به آن‌که خداوند عالم، یگانه‌ای است که ترکیب اجزا و صفات در او راه ندارد. زیرا وجود هر مرکبی نیازمند به اجزا و ترکیب‌کننده‌ی آن اجزا است و وجود محتاج محال است بخشنده‌ی وجود به خود و به غیر باشد و در خداوندی و صفات هم شریک ندارد.[3] توحید ذاتی یعنی این‌که ذات خدای سبحان بسیط است و جزیی ندارد که از آن به احدیت ذات تعبیر می‌شود و دوم این‌که ذات خداوند تعالی تنها است که مثل و نظیر ندارد که از آن به وحدانیت تعبیر می‌شود.[4]

در جنگ جمل شیخی اعرابی از امیرالمومنین علی(علیه‌السلام) در مورد وحدانیت خدا پرسید، ایشان در توضیح واحد بودن خدا این‌گونه فرمودند: «ای اعرابی! به چهارگونه گفته می‌شود خدا یکی است. دو نوع آن درباره‌ی خدای عزوجل روا نیست و دو نوع آن درباره خدا حقیقت دارد… اما آن دو نوعی که درباره‌ی خدا ثابت (محقق) است یکی این است که کسی بگوید یکی است که در بین چیزها مشابهی برایش نیست. پروردگار ما چنین است و نیز این‌که کسی بگوید: خداوند عزوجل یگانه حقیقت است و منظور این باشد که او در جود [خود] و در نزد عقل و تخیل [گوینده] بخش پذیر نیست، خدای ما چنین است.»[5]

در سوره توحید نیز به دو معنای توحید ذاتی اشاره شده است. آیه شریفه «قل هو الله احد»[6] به معنای احدیت ذات اشاره دارد.[7] معنای احد این است که اگر برایش دویی فرض شود، باز خود همان است و  چیزی بر او اضافه نشده است.[8]

یکی از بیانات لطیف مولا علی (علیه‌السلام) در باب معنای احد جمله‌ای است که در خطبه 64 نهج‌البلاغه وارد شده است: «کل مسمی بالوحده غیره قلیل» یعنی هر چیزی غیر خدای تعالی، وقتی به صفت وحدت توصیف شود، همین توصیف بر قلت و کمی آن دلالت دارد. برخلاف خدای تعالی که یکی بودنش از کمی و اندکی نیست.[9] اما آیه شریفه «و لم یکن له کفوا احد»[10] به معنای دوم یعنی نظیر نداشتن خدا اشاره دارد.

منتخب از پایان نامه خانم اسما مظهری صفات"سبک زندگی حضرت زهرا )علیهاالسلام) درارتباط با خدا و رسول خدا”

[1]. احمدبن علی، طبرسی، همان کتاب، ص98.
[2]. خلیل، جرّ، فرهنگ لاروس عربی به فارسی، مترجم: حمید طبیبیان، ج1، چاپ یازدهم، تهران، امیرکبیر، 1380، ص679.
[3]. حسین، وحید خراسانی، آشنایی با اصول دین، چاپ ششم، قم، مدرسه الامام باقر العلوم، 1390ه.ش، ص39.
[4]. جعفر، سبحانی، محاضرات فی الالاهیات، مولف: علی ربانی گلپایگانی، قم، موسسه النشرا الاسلامی، بی‌تا، ص49.
[5]. المرتضی، المدعو (معروف به فیض کاشانی)، علم الیقین فی اصول الدین، ج1، قم، بیدار، 1400ه.ق، ص42-41.
[6]. سوره توحید(112)، آیه 1.
[7]. جعفر سبحانی، محاضرات فی الا الاهیات، همان، ص53.
[8]. محمدحسین، طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، مترجم: محمدباقر، موسوی همدانی، ج20، چاپ بیست و هشتم، قم، اسلامی، 1388، ص670.
[9]. همان، ص671.
[10]. سوره توحید(112)، آیه 4.