قُلْ هَلْ نُنَبِّئُكُمْ بِالْاخْسَرينَ اعْمالًا الَّذينَ ضَلَّ سَعْيُهُمْ فِى الْحَيوةِ الدُّنْيا وَ هُمْ يَحْسَبُونَ انَّهُمْ يُحْسِنُونَ صُنْعاً (كهف، آيات 103- 104)
بگو آيا به شما خبر دهيم كه زيانكارترين (مردم) كيانند، آنان كه تلاشهايشان در زندگى دنيا گم و (نابود) شده با اين حال گمان مى‏كنند، كار نيك انجام مى‏دهند!
زيانكارترين مردم‏
به‏طور معمول، زيان در كارهايى صورت مى‏گيرد كه به منظور استفاده و سود انجام مى‏شود و وقتى خسران تحقق مى‏يابد كه كاسب از سعى و كوشش خود به غرضى كه داشته نرسد بلكه نتيجه عملش سبب شود كه بطور مثال چيزى از سرمايه از بين برود. «1»
گاهى خسران و زيان به علت بى‏تجربگى و نداشتن مهارت كافى و يا حوادث غير منتظره حاصل مى‏شود كه بطور معمول اين نوع خسران و زيان با اندوختن تجارب و تلاش بيشتر قابل جبران است، ولى گاهى انسان سرمايه خود را در راهى به كار مى‏گيرد كه در واقع غير زيان حاصلى ندارد و فرد گمان مى‏كند كه سود كرده است و اين نوع خسارت و زيان نه تنها قابل جبران نيست بلكه هر روز دامنه آن زيادتر هم مى‏شود، از اين رو، خداوند متعال افرادى را كه در مسير باطل گام بر مى‏دارند و گمان مى‏كنند كه در مسير حق هستندو كارشان نيكوست، زيانكارترين مردم معرفى مى‏كند؛ زيرا اگر كسى مرتكب گناهى شود و نداند كه گناه مى‏كند و خيال كند كه كار نيكو انجام مى‏دهد، نه تنها درصدد جبران نخواهد بود بلكه با شدّت هر چه تمامتر به كار خود ادامه خواهد داد و تمام سرمايه‏هاى خود را در اين راه از دست مى‏دهد و مصداق زيانكارترين مردم مى‏شود. «2»
تفسير «اخْسَرينَ اعْمالًا» از ديدگاه روايات‏
در روايات اسلامى، تفسيرهاى گوناگونى براى «اخْسَرينَ اعْمالًا» شده است كه هر يك اشاره به مصداق روشنى از اين مفهوم وسيع دارد. از جمله در روايتى از حضرت على عليه‏السلام «اخْسَرينَ اعْمالًا» يهود و نصارا دانسته شده است كه در آغاز، بر حق بودند، سپس بدعتهايى در دين گذاردند، در حالى كه اين بدعتها، آنان را به انحراف كشانيد و گمان مى‏كردند، كار نيكى انجام مى‏دهند. «3» در حديثى ديگر ايشان پس از ذكر گفتار بالا خوارج نهروان را نيز جزء آنها دانسته‏ اند. «4» و در حديث ديگرى نيز منظور از آن را «رهبانها» و گروههاى بدعتگزار از مسلمانان دانسته‏ اند و در بعضى از روايات معصومين (ع) منظور از آن را منكران ولايت حضرت على (ع) تفسير كرده‏اند. «5»
ريشه اين زيانكارى‏
اينجا جاى اين سؤال هست كه چرا عدّه‏اى با اينكه در راه باطل گام برمى‏دارند، گمان مى‏كنند بر حق هستند و اعمالشان نيكوست؟
در جواب بايد گفت: تفكر نكردن در تميز حق از باطل، تعصب بيجا، غرور و تكبر، خودمحورى و دوست داشتن ذات از مهم‏ترين عوامل پيدايش اين پندارهاى غلط است.
گاه چاپلوسى ديگران و زمانى در گوشه انزوا نشستن و تنها به پيش قاضى رفتن، سبب پيدايش اين حالت مى‏شود كه تمام كارها و افكار انحرافى و زشت در نظر او زينت داده مى‏شود به‏طورى كه به جاى احساس شرمندگى و ننگ از اين زشتيها، احساس غرور مى‏كند، همان‏گونه كه قرآن مى‏فرمايد:
زُيِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ فَراهُ حَسَناً «1»
اعمال زشتش در نظرش زينت داده شده و آن را نيكو مى‏پندارد.
در بعضى ديگر از آيات قرآن عامل اين تزيين زشتيها، شيطان معرفى شده است و به طور مسلم ابزار شيطان در وجود انسان همان خُلق و خوهاى زشت و انحرافى است.
وَ اذْ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ اعْمالَهُمْ «2»
شيطان اعمال مشركان را در نظرشان زينت داده است. «3»
_{1- المیزان ج13ص47}

_{2- نمونه ج12ص559-564 اقتباس}

_{3- نورالثقلین ج3ص312}

_{4- همان}

_{5- همان 311 - مجموعه زمزم}