شب زمانی از غروب آفتاب تا طلوع آن است و تاریکی شب جز سایه خود زمین چیز دیگری نیست هنگامی که نیمی از کره ی زمین ما، رو به روی خورشید قرار گرفت، نیم دیگر آن در تاریکی سایه ی خود فرو می رود و روشنایی از آن رخت بر می بندد. و این جز پرتوی از رحمت و لطف خداوند نسبت به بندگان نیست «وَمِن رَّحْمَتِهِ جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ ….؛ و از رحمت خداوند این است که شب را برای شما قرار داده است». خستگی تلاش روزانه، فعالیت های گوناگون در تأمین زندگی و معاش، سعی و کوشش در فراهم آوردن امکانات مورد نیاز و تأثیر فرسایشی ناهمگونی های روابط اجتماعی در انسان، هنگامه ی آرامش و آسایشی را می طلبد که در نظام آفرینش این ارزش والا به شب اختصاص داده شده است «لِتَسکُنُوا فیه؛ تا در بستر شب به سکون و آرامش برسید». دل شب، کانون رمز و رازهای شگفت است، با وجود اینکه تاریک و سیاه و از حیث رنگ در میان سایر رنگ ها مقبولیت آن چنانی ندارد اما برای اهل دل روشن تر، بلکه روشنی بخش تر از روز است؛ و برای شب روانِ عارف و شب زنده دارانِ مشتاق جلوه خاصی داردکه تنها برای آن ها قابل درک است. بر اساس برداشتی که از بعض آیات و روایات استفاده می شود، شب نردبان رشد و ترقی برای خدامردان، رمز موفقیت ناکامان، مرهم دل مظلومان و افتخار ساکنان الی الله است و اگر اصحاب لیل و شب بیداران عارف، زبان به توصیف شب باز کنند و دریافت های خود را از این نشأت الهی بازگو نمایند، آن وقت ممکن است که پرده از بعضی راز و رمزهای شبانه برداشته شده، بیش از پیش عظمت و زیبایی آن آشکار گردد.